De canon van Nederland
De canon van Nederland
Marieke Jonker
Sinds augustus 2010 staat de canon van Nederland in de kerndoelen van zowel het primair als voortgezet onderwijs. Deze culturele en historische canon werd tussen 2005 en 2007 ontwikkelde door de commissie Van Oostrom op verzoek van het ministerie van OCW. De canon telt 50 vensters: belangrijke personen, creaties en gebeurtenissen die samen laten zien hoe Nederland zich ontwikkeld heeft tot het land waarin we nu leven. Vijftig vensters boordevol mooie en vrolijke, maar ook treurige verhalen!
Geschiedenis in het geding
Vraag Nederlanders niet naar hun kennis van de eigen historie. De een laat Willem van Oranje, in Delft doodgeschoten in 1584, met een gerust hart in 754 bij Dokkum door bijlslagen om het leven komen. En de ander denkt met zekerheid te weten dat Karel de Vijfde (1500-1558) de oudste zoon is van Karel de Grote (742-814). Heel vertrouwd zijn Nederlanders nu eenmaal niet met hun geschiedenis.
Zeker onder de jongere bewoners van wat Napoleon ooit 'het aanslibsel der grote rivieren' noemde is er iets ernstig mis met hun kennis omtrent de geschiedenis van het land dat ze bewonen.
De canon onder vuur
Maar nu is er - prijs de eeuwen - de 'canon van Nederland'. Heel gelukkig is dat woord canon eigenlijk niet. Het doet denken aan iets dat vrijwel onaantastbaar is. Je hebt gewone boeken en je hebt canonieke geschriften. Van die laatste moet een sterveling met zijn onwaardige handen af blijven.
Maar dat is nu precies wat wij, de commissie die de canon samengesteld heeft, niet willen. We beweren niet dat onze keuze voor de vijftig personen en gebeurtenissen, die samen het verhaal van de Nederlandse geschiedenis vertellen, geen kritiek kan verdragen. Integendeel. We vragen er juist om. En we hebben hem gekregen ook.
De canon als vanzelfsprekende bagage
We kunnen er kort over zijn wat de canon nu eigenlijk is: vijftig slim gekozen historische 'vensters' die voor elke Nederlander, autochtoon of allochtoon, de vanzelfsprekende bagage kunnen worden die hem of haar een leven lang van dienst zijn.
Door die bagage zal elke Nederlander die basisschool en voortgezet onderwijs met goed gevolg heeft doorlopen, in aanraking zijn gekomen met de meest waardevolle en de belangrijkste hoogtepunten uit onze cultuur en uit onze geschiedenis.
De canon als collectief geheugen
Met enige zelfspot noemen we ons 'culturele missionarissen'. Als onze chronologische reeks van de vijftig hoogtepunten, en soms ook dieptepunten, uit de vaderlandse geschiedenis in het onderwijs gemeengoed wordt, zullen die ooit een belangrijk deel van het collectieve geheugen van het land weerspiegelen.
De werkelijke waarde van de canon schuilt in de wijsheid, de schoonheid en het pure plezier dat die aan elk individu kan geven die er vertrouwd mee raakt. Of om het anders te zeggen: voor de huidige jeugd vult de canon de pijnlijke lacunes op die voor vroegere generaties meestal nog wel tot de plechtankers van de historisch-culturele kennis behoorden.
Less is more
Waarom Christiaan Huygens wel opgenomen en Antoni van Leeuwenhoek niet? Waarom wel de eerste spoorlijn maar niet de eerste oceaanvlucht naar Batavia? Het antwoord ligt in het adagium van Goethe volgens wie de meester zich toont in de beperkingen die hij zichzelf oplegt. Natuurlijk hadden we een lijst met honderd of zelfs vijfhonderd belangrijke personen en gebeurtenissen kunnen opstellen. Daar kozen we, vaak met pijn in het hart, niet voor. Vijftig vensters zijn samen goed genoeg, ten eerste om er in de schoolklas prachtige geschiedverhalen over te vertellen en ten tweede om de leerlingen een afdoende idee bij te brengen van de chronologie door de loop der eeuwen.
Chronologie als leidraad
En dus begint onze canon rond 3000 jaar voor Christus met de hunebedbouwers en eindigt hij vijfduizend jaar later met de invoering van de euro. Onderweg vertellen de gekozen vensters wat iedereen zou moeten weten over de Romeinse tijd, over Floris de Vijfde, over Karel de Vijfde, over de Republiek, over de Nederlandse Grondwet, over de beide Wereldoorlogen, over de Nederlandse ex-kolonien, over de watersnoodramp en over het nieuwe veelkleurige Nederland. En bovendien staat de canon stil bij het leven van befaamde Nederlanders als (in historische volgorde) Willibrord, Erasmus, Willem van Oranje, Hugo de Groot, Rembrandt van Rijn, Spinoza, Multatuli, Vincent van Gogh, Aletta Jacobs, Anne Frank, Willem Drees en Annie M.G. Schmidt.
Website als hulpmiddel
De website van Stichting entoen.nu is de levende kern van de canon van Nederland. Elke onderwijzer en elke leraar die www.entoen.nu aanklikt zal daar een schat vinden aan verhalen, lessen, boeken, (bewegende) beelden en weblinks rond elk van de vijftig vensters. De site staat open voor ieders aanvullingen en commentaar, en bevat inmiddels een reservoir van relevante informatie en voorbeelden van 'good practice'. De digitale technologie is daarmee de beste vriend geworden van de canon van Nederland. En hopelijk ook die van de leraar.
Wandkaart als schuttersstuk
De vijftig 'iconen' van de canon staan met elkaar op een op wandkaart die in elk klaslokaal kan worden opgehangen. In groep 5 zullen leerlingen nog maar enkele afbeeldingen herkennen de molen, Pluk, de euro maar in groep 8 zou het tableau voor hen geen geheimen meer mogen hebben.
Op de kaart verbindt een tijdlijn de vijftig vensters met elkaar slingerend, zoals de boer ploegt, waarbij de jaartallen de grenzen van de tien tijdvakken weergeven. Zo kun je in een oogopslag zien dat je de Beeldenstorm ergens tussen 1500 en 1600, en de opkomst van de Televisie tussen 1950 en nu moet plaatsen. De wandkaarten zijn te bestellen via de webwinkel op entoen.nu.
Vakoverstijgend
De vensters zijn in de kerndoelen opgenomen als uitgangspunt ter illustratie voor de behandeling van de tien tijdvakken. Maar de canon is meer dan geschiedenis, zoals geschiedenis ook meer is dan de canon. De canon is er om samenhang aan te brengen. Naast de historische dimensie, kennen vrijwel alle vensters andere invalshoeken. Zo passen o.a. De vensters Rembrandt, Van Gogh en De Stijl bijvoorbeeld binnen het vak ckv. Via het schoolvakkenfilter in de docentenportaal ziet u welk vensters voor welke vakken geschikt zijn.
Zo kan de canon, door alle vakken heen, een terugkerend verschijnsel worden dat aan de leerlingen de broodnodige historische samenhang verschaft.
Lesondersteunend materiaal
Het merendeel van de vijftig vensters komt in de gangbare methoden al aan de orde. Een handig hulpmiddel om dit na te gaan is de online methodecheck in het docentenportaal van de website.
Op entoen.nu is via het docentenportaal een flinke hoeveelheid canonlessen en ander didactisch materiaal beschikbaar dat gebruikt kan worden bij zowel voorbereiding als bij het geven van de les zelf. Als ondersteuning daarbij dient ook een flinke hoeveelheid audiovisueel en smartboardproof materiaal. Zoals per venster kaarten, afbeeldingen, een aantal 'Canonclips' en SchoolTV-beeld-bankclips.
Nascholing
En het belangrijkste in dit verband: er is een nascholingstraject ontwikkeld, waar onderwijzers en leraren zich kunnen bijscholen op het gebied van de canon en de tijdvakken, historisch vertellen, en dergelijke meer. Als de school de enige plaats is waar de canon gegarandeerd kan worden aangeboden, dan moeten de leraren op die school immers voldoende toegerust zijn om het onderwijs in de historische en culturele canon te verzorgen. Trainers en bijeenkomsten worden aangekondigd in de rubriek Nascholing in het docentenportaal op entoen.nu.
Lokale en regionale canons
We juichen het toe dat er, naast de canon van Nederland, op allerlei plaatsen lokale en regionale canons gemaakt worden. Via de zusterwebsite regiocanons.nl worden ze in kaart gebracht. Ze kunnen, als canons van om de hoek, de nationale canon alleen maar versterken. Op die manier kunnen kinderen in Flevoland hun kennismaking met De Stijl bijvoorbeeld beginnen in het dorp Nagele, waarvan Stijl-icoon Gerrit Rietveld een van de architecten is geweest. En wie binnen regiocanons.nl op bijvoorbeeld het zoekwoord spoorlijn zoekt, krijgt als beloning een themacanon van de spoorwegontwikkeling in Nederland voorgeschoteld.
Ook wanneer de canon afdoende in het onderwijs is ingedaald is het natuurlijk niet te verwachten dat elke Nederlander zonder haperen weet te vertellen dat Karel de Grote op 25 december van het jaar 800 tot keizer van het Westen werd gekroond. Of dat Michiel Adriaenszoon de Ruyter in 1667 door de ketting van Chatham heen brak en de Engelse vloot in de pan hakte. Of dat we sinds 1956 van de oude Drees trekken zodra we 65 jaar zijn en recht op AOW hebben. Maar ze hebben het wel allemaal ooit vernomen. Daar werden ze geen slechter mens van.
Contact: redactie@entoen.nu of 088 020 2290.
Marieke Jonker is redacteur van Stichting entoen.nu