Competentiemodel Mediawijsheid Mediamucho

Competentiemodel Mediawijsheid

Waar moet je beginnen, wat doe je zelf en wanneer werk je samen?

Het competentiemodel mediawijsheid moet uitkomst bieden.

Media-opvoeding, media-educatie, audiovisuele vorming en sinds 2005 als term mediawijsheid worden al jaren vanuit diverse invalshoeken omarmd: kunstzinnig, zelfontplooiing, burgerschap, informatievaardigheden, kritisch bewustzijn, ICT. Mediawijzer.net signaleert een grote diversiteit in de benadering van mediawijsheid bij projecten. Om structuur aan te brengen in het aanbod is met verschillende partijen een competentiemodel opgesteld. Bestaand lesmateriaal en bestaande leerlijnen kunnen tegen dit competentiemodel aangehouden worden om te bekijken welke aspecten van mediawijsheid aan bod komen. Een belangrijke stap in de goede richting. Nu nog een platform waar ook alle ervaringen gedeeld kunnen worden. AUTEUR: JANNEKE VAN WIJK

Sinds 2005 is het containerbegrip mediawijsheid geintroduceerd. Voor die tijd was het containerbegrip audiovisuele vorming in gebruik. Onderdeel daarvan waren media-educatie en audiovisuele vormgeving. Kennis van taal van beeld en geluid lagen ten grondslag aan de deelgebieden media-educatie en audiovisuele vormgeving. Overigens wel vanuit verschillende doelstellingen. Het zelf produceren van media is niet perse een voorwaarde om toch kritisch met media om te kunnen gaan. De Vereniging Kontaktgroep Audiovisuele Vorming (VKAV), sinds 1 januari 2012 gefuseerd met VONKC, heeft zich dertig jaar hard gemaakt voor het vakgebied. Verschillende instellingen en docenten uit Nederland en Vlaanderen waren vertegenwoordigd.

Mediawijzer.net is op initiatief van de toenmalige ministeries van OCW en van Jeugd & Gezin in 2008 opgezet als mediawijsheidexpertisecentrum. Mediawijzer.net heeft als missie: het verbinden, versterken en inspireren van mediawijsheid-initiatieven en organisaties. Inmiddels zijn meer dan 800 partners aangesloten bij het netwerk. Legitimering van mediawijsheid ligt in het belang van burgerschapsonderwijs dat de Raad voor Cultuur heeft benadrukt.

Competentiemodel mediawijsheid

De Raad voor Cultuur introduceerde het begrip in 2005 als: 'het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld'. Deze beschrijving wordt door velen gezien als zeer accuraat, maar ook lastig om in de praktijk mee te werken. Want als je niet goed weet waar mediawijsheid precies voor staat, hoe kun je er dan onderzoek naar doen, lesmateriaal voor ontwikkelen, laat staan het meten? Om deze vragen te beantwoorden heeft Mediawijzer.net het Mediawijsheid Competentiemodel ontwikkeld, eerst op basis van veertien competenties en inmiddels ingedikt tot een model met tien competenties. Zowel voor bestaand materiaal als nieuw te ontwikkelen materiaal is dit een basis om mee te werken.

De rol van Mediawijzer.net

Mediawijzer.net organiseert elk jaar een mediawijsheidsmarkt waar de netwerkpartners elkaar kunnen ontmoeten, kennis uitwisselen en ervaringen delen. Verder organiseert ze expertsessies. Mary Berkhout, programmamanager Mediawijzer.net: De expertsessies worden vaak georganiseerd rondom een concrete vraag of een actueel onderwerp opgezet. Twee voorbeelden daarvan zijn mediawijsheid te integreren in het PO en mediaopvoeding voor de allerkleinsten.

Middels de expertmeetings brengt Mediawijzer.net relevante kennis bijeen en zorgt dat deze gedeeld wordt binnen het netwerk. Op die manier is samen met een aantal netwerkpartners het model met de tien competenties opgesteld. Dat model is echt bedoeld als handvat of als checklist om als aanbieder te bepalen welk aspect van mediawijsheid in eigen aanbod zijn afgedekt en welke niet of minder. Een belangrijke extra stap is dat Mediawijzer.net de competenties heeft ingedeeld in niveaus en per doelgroep heeft beschreven, bijvoorbeeld docenten, PABO, bibliotheekmedewerkers. Voor leerlingen in groep 1/2, in groep 3/4 enzovoorts zijn ook taken omschreven. De stimuleringsregelingen van Mediawijzer.net richten zich op onderwerpen waar nog geen activiteiten zijn, daar waar de hiaten liggen. Dit jaar nodigen we het netwerk uit om leermiddelenbanken te ontwikkelen waarbij vraag en aanbod voor het basisonderwijs bij elkaar gebracht kunnen worden, gebruikmakend van de mediawijsheid competenties en niveaus. Van belang is dat deze leermiddelenbanken openbaar en vrij door iedereen te gebruiken zijn. Wikiwijs kan als mogelijk platform gebruikt worden.

Vragen op schoolniveau

Spreken we over mediawijsheid op schoolniveau, dan is een van de eerste vragen, de vraag of we hier over een vak spreken. Is mediawijsheid een zelfstandig vak? Over deze vraag worden momenteel verhitte discussie gevoerd. Je kunt je voorstellen dat er - binnen een degelijke borging van kwaliteit - diverse mogelijkheden zijn die van school tot school verschillen. In het primair onderwijs speelt deze vraag minder. Dat komt vooral door de organisatie van het PO. Daar worden de diverse vakken door een of twee docenten gegeven. Ook door het niveau van mediawijsheid speelt de vraag over de autonomie van het vak minder. Toch is theoretisch gezien, ook in het PO, de vraag wel van onderliggend belang. De school besluit op basis van een visie van het team of mediawijsheid als autonoom vak een plek in het curriculum krijgt, dan wel geintegreerd wordt in de diverse vakken, ofwel dat mediawijsheid door middel van vakoverstijgende projecten vorm krijgt. Nogmaals, op organisatieniveau zijn de verschillen tussen PO en VO enorm. Maar in elk onderwijs - en dus ook op de HBO-opleidingen - zal het team een visie moeten ontwikkelen gekoppeld aan de eigenschappen van mediawijsheid. Men zal het er gezamenlijk eens moeten zijn over de aanpak van mediawijsheid. Op welke manier maken we onze leerlingen weerbaar in de mediale wereld, over de didactiek? Welke wegen kiezen we als team om leerlingen wegwijs en vaardig te maken, en welke accenten leggen we? Spreek op schoolniveau af wie deze mediawijze kar gaat trekken en welke steun en facilitering er komt. Deze keuzes vertaalt naar meerjarenplannen voor de invoering van Mediawijsheid aangevuld met het formuleren van leerlijnen mediawijsheid zijn een goede basis om met mediawijsheid aan de slag te gaan. Voor het PO is er het 'Stappenplan mediawijsheid', de Cultuurprofielscholen kennen een werkdocument 'Mediawijsheid invoeren in het curriculum', dat voor iedereen van hun website te downloaden is. De Thorbecke Scholengemeenschap in Zwolle heeft een doorlopende lijn mediawijsheid ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs. Instrumenten die de vragen en antwoorden in de juiste volgorde en perspectief zetten. Niet eerst 'Zullen we aan dit project meedoen?' en dan bedenken of het in de schoolvisie past en welk vervolg het moet krijgen. Kort gezegd, voorkom als school dat je mediawijze projecten als losse modules over de hoofden van de leerlingen heen stort en je doel voorbij schiet. Een beleidsmatige implementatie is daarnaast ook een grotere waarborg voor evaluatie van mediawijsheid op schoolniveau. Kijk aan het eind van het schooljaar waar je staat en bekijk welke (tussen)doelen je behaald hebt.

Onderwijstrends en mediawijsheid

Daarnaast hebben scholen te maken met diverse onderwijstrends. Zelf keuzes maken en inspraak hebben staan hoog in het vaandel. Onderscheidend zijn is belangrijk. Scholen profileren zich duidelijker: van technasium tot cultuurprofielschool, mediawijsheidsschool, Steve Jobbs school of excellente school. Iedere school op zoek naar eigenheid maar ook een gezamenlijk predikaat. Docenten kiezen hun eigen manier van professionaliseren, zoals bijvoorbeeld het inschrijven in het lerarenregister en leerlingen hebben behoefte om te kunnen kiezen hoe ze hun leerstof tot zich nemen.

Scholen gaan over op het BringYourOwnDevice principe.

Daarnaast zijn leeropbrengsten belangrijk in het onderwijs. Meten is weten. In reactie op een lange reeks onderwijsvernieuwingen klonk een paar jaar geleden de roep om evidence based onderwijs. Ofwel: onderwijs dat wetenschappelijk bewezen effectief is.

Ook voor mediawijsheid is de noodzaak tot het onwikkelen van toetsen.

Daarnaast is er de roep om aandacht voor 21e eeuwse vaardigheden. Deze zijn communicatie, samenwerken, ICT geletterdheid, creativiteit, kritische denken, probleemoplosvaardigheden en sociale en culturele vaardigheden inclusief burgerschap. Voor de docent genoeg aanknopingspunten om zich verder te ontwikkelen. Wat kan je als docent met mediawijsheid?

Als docent neem je deel aan het formuleren van een duidelijke visie en ben je de uitvoerder en opsteller van de meerjarenplannen en leerlijnen mediawijsheid. Je kunt dit in opdracht van de teamleiding doen of je kunt de voortrekker zijn die 'mediawijsheid' bij de staf als onderwerp aankaart of de tussenweg kiezen en een voortrekker in zijn pleidooi steunen. Kies actief voor een rol die het best bij je past. Je kunt je bij het formuleren van de leerlijnen laten inspireren verschillende bronnen zoals het handboek voor mediawijsheid, de films van leraar24 of artikelen in Kunstzone; kijk in elk geval ook goed naar het competentiemodel van Mediawijzer. Vergelijk daarbij de competenties met de kerndoelen van de diverse vakgebieden.

Er zijn diverse partijen rondom het onderwijs die kunnen

Helpen met het ontwikkelen van visie en de integratie van mediawijsheid. Onder andere bibliotheken, musea, uitgeverijen, culturele instellingen en bedrijven, bieden lesmateriaal, workshops, ondersteunende middelen of adviesdiensten die de school kan gebruiken voor professionalisering of het invullen van het aanbod in de klas.

Op internet zijn wel tools en onderzoeken te vinden die ondersteuning kunnen bieden bij het ontwikkelen van visie. Bijvoorbeeld De Thorbecke Scholengemeenschap heeft een visie geformuleerd volgens Vier in Balans, ROC Deltion laat in zijn werkprocessen en competenties samenhang zien tussen ICT en competentiegericht onderwijs. Zie kader hieronder.

Randvoorwaarde voor integratie van mediawijsheid in het PO is dat een school een duidelijke visie formuleert en deze vertaalt naar meerjarenplannen en leerlijnen mediawijsheid.

Als docent kan je je laten inspireren door het competentiemodel.

Op basis van het model kan je bepalen welke competenties je training nodig hebt. Kijk daarvoor ook naar je collega's. Welke competenties heb je zelf of welke hebben je collega's al? Niet alle expertise hoeft van buiten de school te komen. Ontwikkel visie met je team en bepaal waar heb je ondersteuning nodig? Vergelijk de competenties met de kerndoelen van je vakgebied. Op basis van het model kun je neutraal bepalen welke competenties de individuele docent en welke het hele team in huis hebben; en dus ook waar bijscholing nodig is. De waarde van een gezamenlijk scholing ligt in het feit dat de individuele docenten met hun neuzen dezelfde kant uit staan, de zelfde taal gebruiken en op basis van gemeenschappelijke basiskennis opereren. De praktijk wijst uit dat de competenties van de verschillende docenten op het gebied van mediawijsheid erg verschillen. Dat pleit voor aanvullende scholing op divers niveau.

Deze scholing zou je bij kunnen houden in registerleraar.nl In het dossier kan je bijhouden wat je doet aan professionele ontwikkeling. In vier jaar tijd moet een registerleraar hier tenminste 160 uur aan besteden.

Overweeg als school waar je ondersteuning bij nodig hebt, dat kan zijn bij het formuleren van een visie, het opstellen van leerlijnen of het bijscholen van het team tot en met bepaalde gastlessen. Het project met de regionale omroep biedt bijvoorbeeld technische en publicatie mogelijkheden die een school niet heeft en die het project wel een waardevolle dimensie geven. De fotograaf, journalist of andere expert heeft kennis en ervaring opgedaan die je als docent met je dagelijkse drukke bezigheden niet een-twee-drie inhaalt en instellingen die zich al jaren, landelijk, met mediawijsheid bezighouden hebben meer overzicht dan je binnen de muren van een school kunt vinden. Die muren van de school kun je ook overbruggen door een samenwerking aan te gaan met een andere school waarbij samen leren, uitwisselen en evalueren grote waarde hebben.

Stimuleringsregeling PO van mediawijzer

Mediawijzer.net heeft afgelopen jaren verschillende projecten gesubsidieerd via stimuleringsregelingen. Een overzicht hiervan staat op Mediawijzer.net. Het doel van de regeling in 2013 is om bij te dragen aan inbedding van mediawijsheid in het PO curriculum. Er zijn drie onderwerpen vastgesteld:

Een leermiddelenbank mediawijsheid voor leerlingen in het PO, te gebruiken door leerkrachten in de dagelijkse praktijk

Een leermiddelenbank mediawijsheid voor de PABO

Een leermiddelenbank voor leerkrachten

Het theoretisch kader voor het PO biedt onder meer een analyse van 26 bestaande mediawijsheid methodes en een beschrijving van verschillende niveaus en taken voor leerlingen in het basisonderwijs. Het is opgesteld door ITS, Radboud universiteit Nijmegen. Van belang is dat de leermiddelen openbaar zijn en door iedereen te gebruiken.

De rol van de bibliotheek

Het Sectorinstituut van de bibliotheken (SIOB) wil de maatschappelijke betekenis van bibliotheken vergroten. Hiervoor gaat SIOB relaties aan met diverse partijen en sectoren en versterken bestaande samenwerkingsverbanden.

De Bibliotheek op school is een leerlijn van de bibliotheek en valt onder Maatschappelijke verankering. In het PO stappenplan mediawijsheid wordt de Bibliotheek op School genoemd.

Het SIOB is een mediacoachopleiding voor bibliotheekprofessionals gestart.

Het NOMC verzorgt sinds 2007 mediacoachopleiding. Deze mediacoaches zijn werkzaam o.a in de bibliotheek, het onderwijs en de jeugdzorg.

Geinteresseerd geworden?

Eigentijds Onderwijs? Het gebruik en ontwikkelen van rich media in het vo en het mbo, Onderzoek E.M. Sikkema, HKU

Dit artikel verscheen in Kunstzone.

MediamuchoAudiovisuele producties & media-educatie